تعویض در شطرنج چیست و چه قوانینی دارد؟ - وبلاگ آپ

به گزارش وبلاگ آپ، خبرنگاران | سرویس ورزش - در این روز هایی که بازار دلار و یورو داغ است و عده ای برای خرید و بعضی دیگر برای فروش آن ها سر و دست می شکنند.، زمان مناسبی است تا چشم شما را نسبت به تبادلات و تعویض ها باز کنیم. بر کسی پوشیده نیست که در پشت هر تبادل و داد و ستدی یک طرح خوب نهفته است. با خواندن این مقاله شما می آموزید کی، کجا و چگونه در شطرنج دست به تبادل و تعویض بزنید تا به آن طرح خوب دست پیدا کنید.

آنچه در ادامه خواهید خواند برگرفته از کتاب شطرنج و تجارت است که به خوبی این الگو سازی در آن مطرح شده است. این کتاب در اواسط سال 1398 به چاپ خواهد رسید، اما شما این فرصت را دارید که در این مقاله تا حدودی با آن آشنا شوید.

تعویض در شطرنج چیست؟

در اواخر دهه 60 میلادی، استاد عظیم یوری بالاشوف، با پدیده و نابغه عجیبی به نام بابی فیشر روبرو شده بود که راز های بازی او را درک نمی کرد! البته من و گنادی هم با همین مشکل مشابه روبرو بودیم. به خاطر دارم یکبار از بالاشوف در خصوص خصوصیت بازی فیشر سوال کردم و او چنین پاسخ داد: تا بحال توجه کردید، که فیشر در بازی خود هیچ گاه سوار بد ندارد؟! او سوار های بد خود را در زمان مناسب تعویض نموده و کاری می نماید که تنها حریفش سوار بد داشته باشد؟! از سوی دیگر همه ما دوست داریم اگر قرار است قربانی دهیم، یک قربانی موثر باشد، که بتوان با جبران آن رجحان های ویژه ای کسب کرد، اما ممکن است توجه زیادی به نکته بسیار مهم دیگری به نام تعویض موثر نکنیم! لذا با ترکیب این دو مفهوم می توان دریافت که یک قربانی زمانی خوب و موثر است، که با به دنبالش یک سوار خوب (مثلاً فیل خوب) ارائه شود و ارائه یک سوار بد عموماً منجر به از دست دادن قربانی خواهد شد، بدون اینکه رجحان خاصی کسب کنیم!

اهمیت تعویض در شطرنج چیست؟

باتوینیک در پاسخ به این سوال اساسی که جوهره بازی شطرنج چیست؟ می گوید: به نظرم فرآیند کلی بازی شطرنج اساساً بر پایه ارتباطات متقابل تبادل (تعویضی) در صحنه نبرد راسخ است و موضوع مهم در این ارتباطات متقابل تعویضی، کسب رجحان نسبی از نوع قوا یا پوزیسیونی است. در شطرنج هیچ موضوع دیگری به این اهمیت وجود ندارد! در انتهای بازی نتیجه این تعویض ها منجر به رجحان بی نهایت یا همان مات خواهد شد.

و البته کسی که مفهوم ماتریال، استراتژی، استراتژیک و بازی پوزیسیونی را بداند، می تواند سخن باتوینیک را درک نموده و به قدرت تعویض در شطرنج پی ببرید.

از ابتدای کتاب شطرنج و تجارت، عناصر بسیار مختلفی شرح داده شده که بیانگر اهمیت تعویض در شطرنج است. عناصری مانند:

• تعویض سوار خوب و بد
• تبدیل مراکز به یک دیگر
• تعویض برای کسب زمان
• برای حذف نیروی مدافع یک خانه استراتژیک
• برای کشاندن بازی به آخر بازی و ساده سازی (تسویه)
• و سایر موارد

در ادامه سعی می کنیم هم طرح های استراتژیک بیشتری در تعویض را به شما بشناسانیم و هم یک دسته بندی جامع ارائه دهیم که می تواند برای شماکاربردی بسیار ژرف داشته باشد.

آموزه های آرون نیمزویچ در خصوص شطرنج

علاوه به دلایلی که در بالا به آن اشاره شد، ممکن است در موارد زیر دست به تعویض در شطرنج بزنیم:

1- برای گشودن یک خط یا قطر بدون صرف زمان

در اینجا سفید با فیل اسب را می زند تا هم ستون باز شود و هم زمان از دست نداده باشد؛ چون مثلا Bd5 به سیاه فرصت می دهد از مات جلوگیری کند.

2- تعویض در شطرنج برای حذف مهره مدافع

در اینجا ابتدا باید بدانیم مدافع یعنی چه؟ مدافع به مهره ای گفته می شود که

• یا از یک مهره دفاع می نماید
• یا از یک خانه استراتژیک دفاع می نماید
• یا دارد خانه هایی را در اردوگاه شما کنترل می نماید (سوار دیده بان است)

بنابراین سوار می تواند یا از یک نقطه و یا از یک محوطه عظیم دفاع نماید. در چنین شرایطی شما باید حواستان در هنگام تعویض به سوارهای مدافع نقطه زن یا انفجاری (گسترده) باشد. هر دوی آن ها مدافع اند.

حال از نظر شما بهترین حرکت در پوزیسیون زیر چیست؟ (سفید)

1.exd5 cxd5

2.Re8+ Rxe8

3.Rxe8+ Kh7

4.Rxb8 Rxb8 5.Kxh2

بدون شک شما نیز جواب را حدس زدید. در این پوزیسیون از چندین نوع تعویض استفاده شد.

3- پرهیز از صرف زمان برای عقب نشینی

در این حالت به سوار شما حمله شده یا در خطر گیر افتادن است. در این زمان یا باید سوار را فراری داده یا آنکه آن را با سوار دیگری از حریف تعویض کنید تا زمان به دست آورده و آن را حفظ کنید.

برای مثال در دفاع نیمزو هندی، سیاه می ایستد تا سفید فیلش را که تهدید کرد، بعد داخل اسب می زند، یعنی یک تمپ به علاوه پیاده دوپشته را در ازای یک فیل می گیرد.

تعویض در شطرنج کجا و چگونه صورت می گیرد؟

تعویض ها در شرایط زیر به وقوع می پیوندند :

1. زمانی که فردی مهره جلو است و می خواهد بازی را تسویه کند.
2. وقتی هر دو طرف خواستار یک چیز هستند.
3. نبرد بر سر ستون ها و قطرهای باز
4. پیاده های ضعیف و خانه های ضعیف سریعا تعویض می شوند.

در ادامه سعی می شود با همین مبانی دانش کلاسیک و مدرنی که آرون نیمزویچ پایه آن را گذاشت و با استفاده از دانش نوین جندی نسیس و با استفاده از کتاب مانورهای نوین وسط بازی آقای گولیف، هریک از این بندها و قوانین را بیشتر برای شما روشن تر کنیم.

اتصال دادن مراحل بازی به یکدیگر

اگر خاطرتان باشد در درس گذشته گفتیم برای آنکه استراتژی ها (رجحان ها) را به هم تبدیل کنید، باید سبک بازیتان را نیز به یکدیگر تبدیل نمایید. برای مثال: اگر بازی شما بدون روح و کاملا خشک باشد، یعنی هیچ طرح استراتژیکی نباشد و یا اگر هم باشد دسترسی به آن مهیا نباشد. شما باید با استفاده از مانور دادن یا استفاده از تفکر پیشگیرانه برروی خانه استراتژیک رجحان داینامیکی کسب کنید. حالا یکسری طرح برای شما به وجود می آید و باید با بهره برداری از این طرح ها (انجام بازی استراتژیک) رجحان های فضا و زمان کسب نموده و بعد با قربانی دادن یا تبدیل این رجحان ها با استفاده از ابتکار عمل آن را به ماتریال (بازی تاکتیکی) تبدیل نمایید.

بارها و بارها جمله فوق را بخوانید و بدانید اصل شطرنج فقط و فقط برروی مثال فوق صورت می پذیرد.

حالا اجازه دهید این جمله باتوینیک که می گوید: به نظرم فرآیند کلی بازی شطرنج اساساً بر پایه ارتباطات متقابل تبادل (تعویضی) در صحنه نبرد راسخ است و موضوع مهم در این ارتباطات متقابل تعویضی، کسب رجحان نسبی از نوع قوا یا پوزیسیونی است. در شطرنج هیچ موضوع دیگری وجود ندارد! در انتهای بازی نتیجه این تعویض ها منجر به رجحان بی نهایت یا همان مات خواهد شد. را با هم معنا کنیم.

تعویض در شطرنج تنها عامل مشترکی است که هم در بازی پوزیسیونی (جایی که به دنبال خانه استراتژیک هستیم) و هم جایی که طرح استراتژیک به وجود می آید، مثل تعویض فیل بد و خوب و کشاندن بازی به آخربازی (تسویه)، کاربرد خواهد داشت.

در این قسمت ما سعی داریم به تعویض در شطرنج به عنوان یک طرح استراتژیک برای تسویه نگاه کنیم.

تعویض در شطرنج می تواند برقرار نماینده رابطه آغاز بازی با یک وسط بازی استراتژیک باشد، مانند بازی های گامبی که سفید یا سیاه یک پیاده را می ،دهند به امید آنکه حریفشان از این پیاده حمایت کند و بازی بدی بدست آورد؛ امّا حریف برای اینکه به این شرایط بد دچار نشود باید در زمان مناسب این پیاده را پس بدهد.

در واقع تعویض عاملی است بین آغاز بازی و آخربازی. اگر کتاب را بخوانید، شما هم در فصل دوّم از جلد اوّل کتاب با هدیه یونانی آشنا خواهید شد. در آنجا سفید حاضر بود، رجحان قوایی بالایی را قربانی دهد تا اینکه سیاه را مات کند. در اینجا نیز چنین اصلی حاکم است با این تفاوت که شما در هدیه یونانی ماتریال می دادید تا ماتریال بگیرید و در اینجا ماتریال می دهید تا زمان و فضا بگیرید و این دو عامل در آخر بازی حتی می توانند بسیار تاثیرگذارتر از ماتریال عمل نمایند.

حال توجه شما را به بازی گامبی مورا که توسط دو استرالیایی در آغاز بازی سیسیلی در اواخر قرن 19 کشف شد جلب می کنم تا هدف دوم برایتان ملموس تر شود.

1.e4 c5

2.d4 cxd4

3.c3 dxc3

4.Nxc3 Nc6

5.Nf3 d6

6.Bc4 Nf6

که پوزیسیون بعدی به وجود می آید و تنها پس از شش حرکت شما می توانید گسترش خوب سفید در برابر پیاده ای که از دست داده است را به خوبی ببینید.

امّا به نظر شما این جبران در برابر یک پیاده کافی است؟

بله به نظر برای سیاه هیچ نقطه ضعفی به غیر از یک زمان عقب ماندن وجود ندارد و این یعنی یک حرکت آرام از جانب سفید. مثلا قلعه رفتن در حرکت هفتم به سیاه این امکان را می دهد تا به راحتی این معضل خود را نیز بر طرف کند.

7.O-O e6

هر چند سفید طرحش آوردن وزیر در e2 رخ در c1 و d1 و فیل در f4 است، امّا سیاه دیگر فرصت دفاع را یافته و می تواند بازی را به راحتی به تساوی و بعد به برد نیز بکشاند.

7.e5!? dxe5

در این میان بازی خونینی راه خواهد افتاد. برای همین است که این گشایش از نظر استراتژیکی و روانشناسانه در حادترین نقطه خود واقع شده است.

7.e5 dxe5

8.Qxd8+ Nxd8

بی تردید وارد آخر بازی نشده ایم، زیرا مجموع امتیازات سوارهای طرف ضعیف تر از 19 بوده و این یعنی هنوز شاه به مهره فعالی تبدیل نشده است (زیرا شاه در آخر بازی تبدیل به مهره فعالی می شود).

9.Nb5 Rb8

10.Nxe5 e6

11.Nc7+ Ke7

12.Be3 Nc6

13.0-0-0 Nd7

14.Nxf7 Kxf7

15.Bxe6+ Kg6

16.Bxd7 Bxd7

17.Rxd7 Ne5

18.Rd5 Rc8

19.Rxe5 Rxc7+

20.Kb1 a6

21.Rd1 Kf7

و با استفاده از زمان و فضایی که سفید جلو بود، توانست بازی را به عنوان برنده از آغاز بازی به راحتی به آخر بازی برساند.

• آغاز بازی به وسط بازی
• آغاز بازی به آخربازی

این دو اهدافی هستند که توسط استراتژیک حادث شدند.

حال شما می دانید ما پیاده ها را در گشایش قربانی می دهیم تا یا در وسط بازی نقاط ضعفی برای حریف ایجاد کنیم، مانند گامبی های وزیر و سایر موارد؛ یا آنکه حملات سنگینی ترتیب دهیم که سریعا به آخربازی برنده برسیم که در آن فضا و زمان بهتری داریم، مثل گامبی مورا و مواردی از این دست. پس اهداف گامبی ها می تواند این دومورد باشد.

شاید شما قبلا گامبی ها را جزء مکتب رمانتیک می دانستید. اما وقتی به آمار بازی های روز جهان نگاه می کنید، خواهید دید بیشتر بازی هایی که امروز توسط بازیکنان جوان بازی می شود، شامل گشایش های گامبی است.

اگر می خواهید منبع جامع تری را برای دیدن موضوع اتصال دادن مراحل با استفاده از تعویض مورد مطالعه قرار دهید، توصیه می کنم فصل اوّل کتاب آقای نسیس با نام تعویض های شطرنجی تاکتیکی را مطالعه کنید.

نکات و قوانین تعویض در شطرنج

در زمان کاپابلانکا شش قانون توسط وی برای رفتن به آخربازی بیان شد. ششمین قانون او می گوید: قبل از رفتن به آخربازی ببینید می خواهید کدام سوار در آخربازی برایتان باقی بماند و آنچه احتیاج ندارید باید تعویض شود.

زمان های استفاده از تعویض در شطرنج یکی از ترفندهای خوبی بوده است که اساتید عظیم از آن بهره می بردند. امّا برای تعویض به چه نکاتی باید توجه داشت؟ به مثال زیر دقت کنید:

همانطور که می دانید، در مثال فوق خانه C4 یک پایگاه نفوذی خوب است و از طرف دیگر پیاده های c و a سفید نیز پیاده های ضعیفی هستند. پس بعد از ورود وزیر ما سفید باید به تعویض وزیرها تن دهد وحالا رخ ما در خانه مناسبی خواهد بود.

مثال فوق یاری می نماید تا گفته آرون نیمزویچ برای علل تعویض در شطرنج را به یاد آورده و آن را برای دریافت ستون و قطر آن تعمیم دهیم:

برای انجام تعویض احتیاجی به اعمال فشار بیش از حد روی یک مهره ندارید بلکه مهره ای از خود که می خواهید تعویض شود را در بهترین جای استراتژیکش بگذارید.

برای مثال در پوزیسیون گذشته ما می خواستیم وزیرها تعویض گردند، اما اگر وزیر در وزیر می کردیم، پوزیسیون سفید عالی می شد. ما با دریافت یک مکان استراتژیک مهم باعث شدیم که سفید تن به تعویض دهد. این یک فرق شاخص بیین یک استاد عظیم و یک نوآموز است.

از تعویض در شطرنج در جای جای بازی استفاده می شود. در آغاز بازی زمانی که می خواهیم جلو جلو زمان بگیریم (همان طور که در گامبی ها هم دیدیم) .

در وسط بازی برای حذف مدافع یا مهاجم حریف، برای به ثمر رسیدن یک طرح استراتژیک یا رفتن بازی به سمت آخربازی و موارد دیگر.

یک مثال برای کارکرد تعویض در شطرنج

در پوزیسیون زیر نوبت حرکت با سفید است به نظر شما بهترین حرکت سفید چیست؟ و قبل از آن حتما طرح های استراتژیکی که تا کنون یادگرفته اید را برای این پوزیسیون به خاطر آورید؟

بدون شک فشار بی امان سیاه برروی ستون پیاده d سفید را دیده اید. بدون شک به پیاده های زیر ضرب سفید در g هم دقت کردید و گاها هم به فیل درC6 فکر نموده اید، امّا اگر خیلی زرنگ بوده باشید، می توانید طرح حمله سیاه در ستون h یا سفید در ستون h را نیز ببینید.

این بازی بین روبینشتاین با مهره سفید و کانال با مهره سیاه در سال 1929 بازی شد و آرون نیمزویچ پس از این بازی به روبینشتاین لقب شخصیت ناشناخته را داد. و امّا پاسخ روبینشتاین را ببینیم:

1.Qf6!

دیدن این حرکت هم دید تاکتیکی و ترکیبی (محاسباتی) و هم دید استراتژیک بسیار قوی را می طلبد. چرا؟

شخصی که چنین حرکتی را می بیند از دید تاکتیکی خود می گوید،خب من وزیر را اینجا می گذارم که اگر حریف من را نزد، در عرض آخر ماتش کنم.

[1…Qxb4 2.Kg2 Qe7 3.Rh1 Qxf6 4.gxf6]

و امّا اگر حریف وزیر مرا بزند آنگاه من با پیاده پس خواهم گرفت و

…1 Qxf6 2.gxf6

حالا اتفاقی که حادث شده است.

پیاده های سفید در ستون f دو پشته شده اند!

• امّا در ازای آن سفید فضا گرفته است.
• سوار سنگین را تعویض نموده است.
• طرح انتقال رخ ها به ستون h و باز مات در عرض آخر را داراست.
• ساختار پیاده ای بهتری را کسب نموده است، زیرا پیاده 6c به شدت مستعد وزیر شدن است.

امّا هنوز باید سوارها باز هم تعویض گردند.

یک جمله معروف در شطرنج وجود دارد که می گوید:

رجحان های استراتژیک در دراز مدت (آخربازی رخ ها) نمود می یابد

و حالا این جمله را درک خواهید کرد.

Kh7

3.Kg4 Rh8

4.Rh1+ Kg8

5.Rxh8+ Kxh8

6.b5 cxb5

7.Bxb7 Rxb7

8.axb5 axb5

9.d5 exd5

10.Rxd5 Kh7

11.Rxb5 Rb8

12.f4 Kh6

13.Rb1 Kh7

14.Kg5 b5

15.e6 fxe6

16.Rh1+ Kg8

17.Kxg6

و سیاه باخت را پذیرفت.

تا کنون دو قانون را یادگرفتید:

• ببینید در آخربازی کدام سوارها برایتان باید بمانند و کدام ها باید تعویض شوند (با استفاده از طرح های استراتژیک که قبلا خواندید مثلا کدام سوار خوب است و کدام بد یا پوزیسیون بسته است یا باز است).
• برای تعویض کردن به دنبال دریافت بهترین صندلی استراتژیکی بگردید. حریف خود به خود به دنبال تعویض برمی آید.

و به جرات می توان گفت با همین دانستن دو قانون + کلیه طرح های استراتژیک و مواردی که یادگرفته اید، تا الان می توانید همه تعویض ها را از نظر خوب یا بد بودن بسنجید.

فرم شناسی

دوست دارم در زمینه تعویض در وسط بازی و تعویض در آغاز بازی کمی بیشتر صحبت کنم تا فرم شناسی شما نیز بهتر شود.

فرم شناسی یعنی جایگیری های شناخته شده و گاه پر تکرار که در گذشته تحلیل شده و شما آن ها را می آموزید تا جلوی محاسبات اضافی را بگیرید. فرم شناسی با استراتژیک نیز متفاوت است زیرا در بازی استراتژیک دقت مقداری کاهش یافته اما در فرم شناسی دقت کاهش نمی یابد..

پس فرم شناسی سرعت و دقت را بالا می برد. کاری که در سه سبک بازی دیگر یعنی محاسباتی، استراتژیکی و پوزیسیونی هم زمان نداشتیم. در واقع فرم شناسی مانند یادگیری آغاز بازی است. یعنی به ظاهر حفظی است امّا در پس آن محاسباتی دقیق نهفته است.

در نهایت اینکه

ما در شطرنج تنها چهار سبک بازی داریم که در جای جای بازی باید آنها را به هم تبدیل کنیم و گاهی چندتا از آن ها را با هم در آمیزیم. این چهار سبک عبارتند از:

• محاسباتی (تاکتیکی و ترکیبی)
• استراتژیک
• پوزیسیونی (حالت خاص استراتژیکی)
• فرم شناسی

در این مقاله تنها بخشی از کتاب به شما ارائه شد. با مطالعه کامل کتاب شطرنج و تجارت می توانید اطلاعات زیادی در این زمینه به دست آورید.

منبع: آکادمی شطرنج ویچس